W XX wieku kilka krajów skorzystało z teorii całkowitej równowagi gospodarczej. W Indiach połączono centralne planowanie rozwoju przemysłu i rolnictwa ze swobodną konkurencją wielu prywatnych przedsiębiorców. Natomiast sektor finansowy został uspołeczniony. Ten film fabularny opowiada o skromnym, ale ambitnym i pracowitym inżynierze budownictwa lądowego (strofuje swojego syna za spóźnienie na ważną uroczystość w firmie), który wziął kredyt ze znacjonalizowanego banku i utworzył spółkę, w której młodszymi partnerami i kierownikami działów byli jego koledzy ze studiów. W ten sposób powstało kolejne prywatne przedsiębiorstwo budowlane, osiągające umiarkowane zyski z puszczania w ruch kapitału.
Na trzecim planie samochody osobowe z państwowej fabryki, wykorzystującej tanie części, ich maksymalną standaryzację i tani szary albo biały lakier, aby powoli zacząć motoryzować Indie przy pomocy niedrogich pojazdów. Kapitalizm reformistyczny miał nieraz imponujące osiągnięcia dzięki kompensowaniu najgorszych wad tego ustroju przy pomocy instytucji o charakterze mniej lub bardziej socjalistycznym.
[kadr z filmu z YouTube: Love Story (1981) Full Hindi Movie Kumar Gaurav, Vijayta Pandit, Rajendra Kumar, Danny]
Wielki polski i amerykański myśliciel Oskar Ryszard Lange zapisał się w historii myśli ekonomicznej i jest do dzisiaj znany w skali międzynarodowej głównie z powodu tej jednej książki. Książki pod tytułem Przyczynek do teorii ekonomicznej socjalizmu (On the Economic Theory of Socialism), która została po raz pierwszy wydana w roku 1936. W tej książce Lange opowiedział się za wprowadzeniem (w oparciu o zasady szkoły neoklasycznej w ekonomii politycznej czy też teorii kształtowania cen według Pareto) gry sił rynkowych do socjalistycznego planowania gospodarczego. Postawil zarazem szereg naukowo podbudowanych twierdzeń i dał tym samym początek filozofii neomarksistowskiej.
Wielki kryzys wywarł dramatyczny, a nawet wręcz tragiczny wpływ na społeczny i gospodarczy rozwój niemal całego cywilizowanego świata.
Faszystowskie Włochy zdołały niemal zupełnie go uniknąć, zaś Związek Radziecki i Chiny przeżywały w tym czasie swoją własną wielką polityczną i gospodarczą tragedię. W odpowiedzi w Wielkiej Brytanii oraz w Stanach Zjednoczonych Ameryki została opracowana neoklasyczna teoria całkowitej równowagi gospodarczej. Tak w USA jak w Brytyjskiej Wspólnocie Narodów wprowadzono faktycznie elementy centralnego planowania gospodarczego.
Wielki kryzys sprawił, że stało się to jasne jak słońce; ograniczenie państwa do roli stróża nocnego to przestarzałe podejście, które najpewniej już nigdy więcej nie da właściwych wyników.
W obliczu niezwykle poważnej sytuacji spowodowanej przez wiele milionów bezrobotnych mężczyzn bez żadnych świadczeń rząd jedności narodowej w Wielkiej Brytanii i prezydent Roosevelt zostali zmuszeni do przejęcia całej rezerwy złota (w USA) lub odrzucenia złota jako miary wartości materialnych (w Brytanii) i wykorzystania go do zapewnienia awaryjnego finansowania całej gospodarki narodowej, a zwłaszcza ludzi najbiedniejszych, którzy rozpaczliwie potrzebowali choć trochę pieniędzy. Dalszy ciąg wydarzeń był związany z fascynującą walką z wielkim kryzysem lat trzydziestych.
Ze względu na ogromne poparcie zwykłych ludzi dla Roosevelta kręgi kapitalistyczne zostały zmuszone do posłuchu, acz oczywiście wyrażanie sprzeciwu wobec jego polityki, którą wyjaśniał w bardzo jasny i wyraźny sposób, nie było zabronione
Miał zaś do przekazania w gruncie rzeczy bardzo proste przesłanie. Mianowicie: Kapitał to konieczna podstawa (życia gospodarczego), zaś zyski z kapitału, utrzymane w rozsądnych granicach, są niezbędne. Natomiast niezbędne jest również położenie kresu nadużywaniu władzy, którą daje kapitał albo samolubna odmowa puszczenia w ruch posiadanego kapitału. W przeciwnym razie ustrój kapitalistyczny sam się zniszczy w wyniku swoich nadużyć.
W latach trzydziestych w powietrzu wisiało niezwykle ważne pytanie: Czy kapitaliści są skazani na przegraną?
Prezydent Roosevelt mógłby ewentualnie rozważyć zaawansowany i naukowo opracowany plan przekształcenia Stanów Zjednoczonych w społeczeństwo socjalistyczne, zachowując jednak wszystkie zalety wolnego rynku w jego rzeczywiście wykonalnym zakresie. W każdym razie w Białym Domu zapadła decyzja o praktycznym zastosowaniuteorii równowagi ogólnej – całkowitej równowagi gospodarczej. Jedną z kluczowych postaci, które przyczyniły się do powstania tej wyjątkowej teorii, był Oskar Lange.
Na tym tle doszło do słynnej debaty w sprawie rachunku ekonomicznego w socjalizmie. Najpierw jednak spróbujmy zrozumieć w gruncie rzeczy prosty główny problem tej debaty
Wyobraź sobie, że założyłeś/-aś własne przedsiębiorstwo. Teraz masz obowiązek je prowadzić. Trzeba będzie kupić wszystko co niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej oraz zdobyć odpowiednie pomieszczenia do wykonywania określonej pracy. Trzeba będzie – rzecz oczywista – także zapewnić zbyt dla twoich towarów lub uslug, a zarazem określić ich ceny tak aby to ułatwić. Trzeba będzie zatrudnić pracowników, a potem czasem ich zwalniać.
Niezbędny będzie plan działania na wypadek gdyby twoje towary lub usługi sprzedawały się zbyt słabo jak również w przypadku jeżeli będą rozchwytywane. Niestety, mamy dla ciebie złą wiadomość. Zdarza się, że prywatny przedsiębiorca podejmuje błędne decyzje w tych sprawach i wręcz nie ma w tym nic dziwnego. Wiele małych firm prywatnych upada w ciągu pierwszego roku działalności.
Teraz zaś wyobraź sobie, że zamiast prowadzić tylko ten jeden interes masz na głowie wszystkie firmy w całym kraju, tak małe jak duże, wraz ze wszystkimi ich problemami
Bez wątpienia można próbować przenieść jak największą część ciężaru podejmowania decyzji na podwładnych, ale to nie rozwiąże problemu. Ktoś stojący na czele tego wszystkiego w dalszym ciągu będzie musiał wiedzieć w jaki sposób podzielić między nich dostępne w danym okresie środki materialne oraz finansowe, a także co robić kiedy któryś z nich nie wykona swojego zadania oraz jak wynagradzać tych co będą wykonywać swoje zadanie z powodzeniem. Równie niezbędne będzie zdobywanie wiedzy na temat tego jak i dokąd, w jakim czasie oraz w jakich ilościach te środki przydzielać.
Są to ogromne i niezmiernie trudne do osiągnięcia cele, ale bez tego planifikator czy też centralny urząd planowania nie będzie w stanie właściwie wykonywać swojej pracy
Chcąc przedstawić na czym polegała debata w sprawie wykonalności planowania ekonomicznego w socjalizmie nie wystarczy napisać, że rozpętali ją wolnorynkowcy z ówczesnej szkoły austriackiej. Ich wystąpienie miało istotne znaczenie w rozwoju nauk ekonomicznych oraz filozofii Nowego Czerwonego Projektu. Ci ludzie wdali się w dogłębną krytykę socjalizmu dowodząc, że uspołeczniony przemysł okaże się do tego stopnia niewydolny, że doprowadzi to do niechybnej klęski całego tego socjalistycznego eksperymentu.
Austriacy posługiwali się w tej krytyce dwoma glównymi argumentami: argumentem braku wiedzy planifikatora oraz argumentem niewykonalności odpowiednich wyliczeń matematycznych; oba te zagadnienie były ze sobą ściśle związane
Argument numer jeden był taki, że centralny urząd planowania może zdobyć tylko niekompletne i niewystarczające informacje o społeczeństwie i jego potrzebach. Na dodatek te ostatnie nie wyrażają się w liczbach stałych, ale bezustannie się zmieniają. Austriacki ekonomista von Hayek dowodził, że w normalnych warunkach wszystkie decyzje mające wpływ na gospodarkę podejmują osoby fizyczne na podstawie sytuacji występującej w danym miejscu i w danej chwili, w oparciu o bieżące potrzeby oraz możliwości tych osób. W wyniku wiedza o tych decydujących potrzebach i możliwościach społeczeństwa jest rozproszona – zawarta w umysłach milionów uczestników gry rynkowej, zaś uzyskanie jej z tego źródła jest w praktyce niemożliwe.
Argument numer dwa był taki, że nawet gdyby przyjąć założenie, że państwo mogłoby uzyskać kluczowe elementy wyżej wymienionej wiedzy (na przykład w wyniku dalszego rozwoju szczególnie wszechstronnych urządzeń telekomunikacyjnych), to pojawiłyby się potworne ilości wszelkiego rodzaju danych. Tego ogromu danych nie byłaby w stanie przeanalizować żadna komisja powołana w ramach centralnego planowania. W obliczu takich nieuniknionych przeszkód wszelkie projekty wprowadzenia socjalistycznego sposobu gospodarowania będą – zdaniem austriackich wygnańców – przejawem odrzucającego podstawowe, społeczne i ekonomiczne fakty awanturnictwa, które doprowadzi do jednej wielkiej katastrofy.
Stąd też wolnorynkowcy do dzisiaj twierdzą, że kapitalizm jest jedynym zdecentralizowanym systemem poprawnej dystrybucji dóbr materialnych, zapewniającym sprawne działanie gospodarki
Dlatego też nie może zostać z powodzeniem zastąpiony przez jakiekolwiek socjalistyczne instytuty i organy planowania. Oba te dwa główne argumenty przeciwko planowej gospodarce socjalistycznej są jednak równie przestarzałe jak artyleria główna pancerników. Już w latach trzydziestych najlepsi rzeczoznawcy w dziedzinie prowadzenia działań wojennych na morzu byli w stanie przewidzieć, że całe eskadry pancerników zostaną zatopione przez samoloty bojowe.
W tymże dziesięcioleciu grupa niezwykle uzdolnionych i pracowitych ekonomistów politycznych była już w stanie przedstawić zupełnie nowe podejście do planowania gospodarczego. Z punktu widzenia pracującego w Stanach Zjednoczonych polskiego naukowca i genialnego myśliciela Oskara Lange ci Austriacy byli jak wielka tłusta mysz, która nie spodziewa się tego, że zaraz wpadnie w kocie pazury.
No comments:
Post a Comment