Sanacyjna bieda i beznadzieja: Polesie

Na tle niezliczonych małych drewniaków, charakterystycznych dla wielu zupełnie zaniedbanych, pozostawionych na łasce losu przez dostojników terenów, takie kamieniczki czynszowe uchodziły za pałace. (Zdjęcie wykonane przez autora artykułu.)

Nie mam najmniejszego zamiaru wybielać zbrodniarzy. Stalinizm bez wątpienia nie był dobry. Reżim stalinowski był jednak mniejszym zagrożeniem dla narodu polskiego niż hitlerowski Plan Nadrzędny dla Wschodu (Generalplan Oberost), w wyniku którego nad Wisłą nie byłoby już komu mówić po polsku. Z drugiej strony stawianie takiej Polski jaka istniała w latach 1926-39 za przykład do naśladowania to zwyczajne odwracanie kota ogonem.

2 października 1938, na sali nie istniejącego już obecnie budynku Łódzkiej Filharmonii, znana publicystka Wanda Wasilewska wygłosiła odczyt pod tytułem: Polesie – wielki problem socjalny

Przemawiając do zgromadzonych w filharmonii odniosła się do panujących w tej części kraju stosunków społecznych i gospodarczych w oparciu o to, co widziała na własne oczy. Wskazała w szczególności na niesłychaną biedę tamtejszych mieszkańców; brak szkół podstawowych, środków transportu, ziemi uprawnej, paszy dla bydła. Referat Wasilewskiej, oparty na jej własnej wiedzy i doświadczeniach, publiczność nagrodziła burzą oklasków.

(Vortrag von Wasilewska, „Volkszeitung”, 3 X 1938, s. 2)

Ten szmat równiny, położony między korytami dwóch rzek: Bugu i Prypeci, określany też jako poleskie błota, stał się w okresie międzywojennym, wraz ze Wschodnią Galicją, symbolem niezdolności polskiego państwa i społeczeństwa do zwalczania biedy i nędzy, jak również choćby tylko łagodzenia trudnych warunków życia w zupełnie zaniedbanych częściach kraju.

Mówiono z przerażeniem i oburzeniem o tym, że tamtejsi mieszkańcy chodzą w wystruganych z drewna sandałach, bo nie mogą sobie pozwolić na nić lepszego

Również wieść o prowadzącej tam nędzną wegetację ludności pochodzenia niemieckiego rzutowała jednoznacznie ujemnie na ocenę polskiego rządu. Mimo to polescy Niemcy, będący przeważnie drwalami i trudniący się też zbieractwem suchego drewna, na tle pozostałych zamieszkałych tam narodowości wychodzili jakoś na swoje.

Drewniane buty ubogich nie były jednak jedynymi świadectwem umysłowegoubóstwa i nieudolności reżimu sanacyjnego w tej części kraju. Drewno i różnorodność gatunków ryb stanowią od niepamiętnych czasów główne bogactwo tego szeroko rozlanego, nizinnego dorzecza. Obecnie, pod rządami białoruskimi, dzięki występowaniu tam bieługi rybołówstwo śródlądowe dostarcza wysoko ceniony na świecie rosyjski kawior.

W okresie międzywojennym władze województwa poleskiego nie miały pojęcia jak zagospodarować w sposób planowy i przemyślany wielkie dobro naturalne, występujące w postaci obfitości ryb

Nie potrafiły też opracować jakiegoś planu, aby zapewnić odpowiednie warunki ramowe do prowadzenia takiej działalności przez prywatne przedsiębiorstwa lub spółdzielczość. Zamiast tego urzędnicy tej dyktatury udowodnili wszystkim, że potrafią łowić ryby w mętnej wodzie. W latach trzydziestych reżim sanacyjny zamierzał doprowadzić do osuszenia znacznej części bagien nad Prypecią, ale z powodu braku odpowiednich środków finansowych oraz szalejącej w kraju korupcji nic z tego nie wyszło.

Takie chore sytuacje nie były niczym wyjątkowym w Drugiej Rzeczypospolitej

Pojawia się pytanie czy to aby jest dobry pomysł, by akurat ten okres stawiać za przykład dla młodzieży. No chyba, że ktoś zauważył że takie państwo polskie, w którym potrzeby narodu polskiego są na szarym końcu zostało wtedy doprowadzone do doskonałości.

Jeszcze kilka słów o Wandzie Wasilewskiej

Po zmianie ustroju w Polsce napiętnowano ją jako zdrajczynię. Podkreśla się zwłaszcza, że pewnego dnia określiła siebie samą jako byłą Polkę itp. Moim skromnym zdaniem niezupełnie odpowiada to prawdzie. Po pierwsze jej ocena Drugiej Rzeczypospolitej jako słabego państwa, które nie przetrwa bez sojuszu z jednym z bliskich w sensie geograficznym wielkich mocarstw okazała się trafna.

Po drugie odegrała dodatnią rolę w historii Polski dzięki jej zaangażowaniu w powstanie zależnej od Związku Radzieckiego polskiej armii, które przesądziło o jej powołaniu. Polskie siły zbrojne, które walczyły w Północnej Afryce oraz w Europie Zachodniej nie zdołały – zgodnie z jej przewidywaniami – wkroczyć w roku 1944 do Polski. Dokonało tego Wojsko Polskie walczące na froncie wschodnim, pod wodzą generała Berlinga, w wyniku czego nastąpiła odbudowa państwa polskiego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa zdołała podwyższyć poziom polskiej państwowości. Aczkolwiek nie da się w żadnym wypadku określić PRL-u jako państwa pozbawionego wad to jednak trzeba pamiętać, że w jego ramach doszło jeszcze raz do rozkwitu narodu polskiego, jego kultury i gospodarki narodowej. W tym znaczeniu Wasilewska stanęła w rzędzie polityków, którym udało się ograniczyć rozmiary historycznej klęski naszego kraju we wrześniu 1939.