Tuesday, April 30, 2019

The Bathhouse in Tomashov or That's The Crux of The Matter. (About History of the Polish Midlands)






More and more often, the old buildings give way to the profitable construction projects.The building business is booming in Polish Midlands, so they are demolished and replaced by luxurious new buildings. An image of Wilkie Drawking.


At the end of March, the former Jewish bath house in Tomashov (Tomaszów Mazowiecki) was demolished. It was located on Grünberg Street (ul. Tkacka) and was one of the oldest buildings in the city. Count Antoni Ostrowski - the founder of Tomashov, gave the Jewish kehilla a development area in 1829, in which, among other things, this bath house was soon built.


In the early 19th century, a farm worker found iron ore in the vicinity of the later town of Tomashov. The first industrial plants and three smaller towns were soon founded by Count Tomasz Ostrowski.




The area of ​​present-day Central Poland was at that time covered by vast forests


which stretched between the Vistula and Pilica rivers, where numerous wild game lived. However, all this was to start to change quite quickly. A group of Polish aristocracy and people from the government of the Congress Poland came up with some ideas to make this small piece of old Poland rich, which made us consider them visionaries.


The timing of such a venture was favorable: the customs border between Congress Poland and Russia was abolished, with the result that all Polish goods could be exported duty-free to Russia and the Far East. Poland should now be united with Russia not only by the common ruler.




The Polish state was defended by high protective tariffs against the huge superiority of Western Europe in the field of industry


And the idea of ​​the Polish high nobility was simple and ingenious: to use the unemployment that was raging at that time in Prussia and Saxony to found new industry. For example, clotheworkers in Lower Silesia and Lausitz were hired for Count Antoni Ostrowski. The Polish government hastened (as it did in Lodz) to help by providing the settlers with all the necessaries of life.


The new landlord, Count Tomasz Ostrowski, was a very wise and generous man, aware that charity begins at home. More than a hundred years later, the descendants of the first settlers remembered it. "In the city archives there is a certificate of assurances and foundations, which the landlord of Tomashov, count Anton Ostrowski, has vouched for the settlers of Tomashov." This histoical document contains 482 positions. Many citizens of Tomashov can still convince themselves today what donations their ancestors were made by the Count."

(Festschrift zur Erinnerung an das 100-jährige Jubiläum der 7-klässigen öffentlichen Rey-Volksschule Nr. 5 zu Tomaschow-Mazowiecki, edited by Rudolf Lembke, Tomaschow-Mazowiecki 1935, p. 10, 12 according to Polona Digital Library)




In particular, the noble of the noblemen had supported the religious life of his dear guests


He has established foundations for the Protestant settlers from Germany and for the Jews, through which the two communities received land (and a significant part of founds) for their temples and other facilities. The Catholics were able to count on the support of their then still very rich church, but he has supported them too with an amount of donations for their common goals and purposes, including for them who were most in need (the poor families).




In 1829 he gave to the worshippers of the Jewish community the property for the construction of the ritual bathing establishment


They used the asylum for more than one hundred years. In 1939 it was taken away from them, after the Third Reich’ German invasion of Poland. A few years later, the Jewish inhabitants of Tomashov were murdered by the Nazis.


The Jewish bathhouse was, surprisingly, located on the same street as the main institutions of the evangelical believers of Tomashov. Namely: their first church, the pastor's house and the Evangelical Lutheran elementary school (intended for the youngest children).




The street was first called (in the 1820s) Grünberg Street


because it was built by the settlers from the district of Grünberg (Lower Silesia), who mostly built themselves closed on this one road to keep their identity and cohesion. This meant no chauvinism; the Jews were tolerated there, the Polish culture exercised its attraction. In the early 20th century, this ethnic German community had been largely polonized. One fought on this street, which was then called Tkacka, for the Polish language in the school. Polish was introduced there in 1919 as the language of instruction, at the suggestion of the patriotic Protestant clergy.




The temple was built in the years 1823-1829, in neoclassical architectural style




About 1830, op. cit..


Even the presbytery and the elementary school building (the parish of St. Trinity) have been preserved to this day, on Kosciuszko Square, the national hero of Poland, Belarus and the United States of America..




The Tomashov men and women of Jewish faith had been very active in various spheres of life


Among other things, they contributed to the flourishing of art and culture in central Poland in the late 19th century and in the first half of the 20th century. Noteworthy in particular is the music and singing society Hasomir, which was founded in Tomashov.




After the Second World War, the former Jewish community building was nationalized by the Communists


... and quickly turned into a bathhouse accessible to the whole population of the city. Due to the extensive destruction of residential buildings during the war and the increased cultural level of the Polish people, the institution had been very popular among the urban population. This changed only in the 1960s and 1970s, when the modern prefabricated housing estates solved the worst sanitary and hygienic problems. In 1989 the bathhouse was closed and several meat shops opened in the same building.




You can often find the new residential buildings in the quiet, safe and silent landscape of prefabricated blocks of flats from the time of the People's Republic of Poland. An image of Wilkie Drawking.


In the 21st century the building was left to its own fate as long as it was finally ripe for breakage


It is to be expected that a building site won in this way will be sold very advantageously by the city administration to a Western European or North American construction company.


Das Badehaus in Tomaschow: Da liegt der Hase im Pfeffer (Aus der Geschichte Mittelpolens)






Immer öfter weicht der Altbau den Gewinn bringenden Bauvorhaben. In der Re-gel wird er, nach der entsprechenden Entscheidung der öffentlichen Hand oder eines Privatinhabers, umgehend abgerissen und durch die luxuriösen Neubauten ersetzt. Das Bild von Wilkie Drawking.




Ende März wurde das ehemalige jüdische Badehaus in Tomaschow (Tomaszów Mazowiecki) abgerissen. Es befand sich in der Grünberg-Straße (ulica Tkacka) und war eines der ältesten Gebäude der Stadt. Graf Antoni Ostrowski - der Gründer von Tomaschow, schenkte dem jüdischen Kehilla 1829 ein Entwicklungsgebiet, in dem unter anderem dieses Badehaus bald errichtet wurde.


In der frühen 19. Jahrhundert hat ein Landarbeiter Eisenerz in der Umgebung der späteren Stadt Tomaschow gefunden. Die ersten Industriewerke sowie drei kleinere Städte wurden demnächst durch den Grafen Tomasz Ostrowski gegründet.




Das Gelände des heutigen Mittelpolens war damals von gewaltigen Wäldern bedeckt


die sich zwischen den Flüssen Weichsel und Pilica hinzogen, in denen zahlreich Wildsau und Großwild lebte. Dies sollte sich aber ziemlich schnell ändern. Ein paar polnischen Hochadligen und die Regierung von Kongreßpolen haben ganz neue Wege gefunden, um das arme Rumpfpolen reich zu machen. Ihre Ideen waren visionär.


Der Zeitpunkt für solches Unternehmen war günstig: die Zollgrenze zwischen Kongreß-Polen und Russland wurde aufgehoben, was zur Folge hatte, daß alle polnischen Waren nach Russland und dem Fernen Osten zollfrei ausgeführt werden konnten. Polen sollte nun nicht nur durch gemeinsamen Herrscher mit Russland vereint werden.




Der polnische Staat wurde durch hohe Schutzzölle gegen die riesige Überlegenheit Westeuropas auf dem Gebiet der Industrie verteidigt


Und die Idee der polnischen Hochadligen war einfach und genial: die damals in Preußen und Sachsen wütende Arbeitslosigkeit zu nutzen, um neue Industrie zu gründen. So wurden für den Grafen Antoni Ostrowski Tuchmacher in Niederschlesien und in Lausitz angeheuert. Die polnische Regierung eilte (wie sie das in Lodsch gemacht hat) mit Hilfe, indem sie die Siedler mit allem Lebensnotwendigen bescherte.


Der neue Grundherr, der Graf Tomasz Ostrowski, war ein sehr kluger und großzügiger Mann. Mehr als ein hundert Jahre später erinnerten sich daran die Nachkommen der ersten Siedler. "Im Stadtarchiv befindet sich ein 'Ausweis der Zusicherungen und Stiftungen, die der Grundherr von Tomaschow, Graf Anton Ostrowski, den Ansiedlern von Tomaschow verbürgt hat '. Dieser Ausweis enthält 482 Positionen. Mancher Tomaschower Bürger kann sich heute noch davon überzeugen, welche Zuwendungen seinen Vorfahren vom Grafen gemacht wurden."
(Festschrift zur Erinnerung an das 100-jährige Jubiläum der 7-klässigen öffentlichen Rey-Volksschule Nr. 5 zu Tomaschow-Mazowiecki, bearbeitet von Rudolf Lembke, Tomaschow-Mazowiecki 1935, S. 10, 12 nach Polona-Digitalbibliothek)




Insbesondere hatte der edle Hochadlige das religiöse Leben seiner lieben Gäste unterstützt


Er hat für die Evangelischen und für die Juden Stiftungen gegründet, im Rahmen von denen die beiden Gemeinschaften Grundstücke für ihre Tempel und andere Einrichtungen bekamen. Die Katholiken konnten dabei auf die Unterstützung ihrer damals noch sehr reichen Kirche zählen, trotzdem hat er auch sie mit mehreren Schenkungen für die gemeinschaftliche Ziele und Zwecke, auch die Not leidenden Familien, unterstützt.




So hat er 1829 den Gläubigen der jüdischen Gemeinde den Grundstück für den Bau der ritualen Badenanstalt geschenkt

Sie benutzten den Anstalt mehr als ein hundert Jahre lang. 1939 wurde er ihnen, nach dem reichsdeutschen Überfall auf Polen, weggenommen. Ein paar Jahre später wurden die jüdischen Einwohner von Tomaschow durch Hakenkreuzler ermordet.


Der jüdische Badeanstalt befand sich, erstaunlicherweise, auf der selben Straße wie die wichtigsten Einrichtungen der evangelischen Gläubigen von Tomaschow. Nämlich : ihre erste Kirche, der Pfarrerhaus und die evangelisch-lutherische Volksschule (für die jüngsten Kinder bestimmt).




Die Straße wurde zuerst (in den 1820ern) Grünberg-Straße genannt


weil sie durch die Ansiedler aus dem Kreis Grünberg (Niederschlesien), die bauten sich meistens geschlossen an dieser einen Straße an, um ihre Identität und Zusammenhalt aufzubewahren, gebaut worden war. Dies bedeutete keinen Chauvinismus; die Juden waren dort geduldet, die polnische Kultur übte ihre Anziehungskraft. In der frühen 20. Jahrhundert war diese deutschstämmige Gemeinschaft weitgehend polonisiert worden. Man kämpfte auf dieser Straße, die Tkacka genannt wurde, um die polnische Sprache in der Schule. Die wurde dort 1919 als Unterrichtssprache, auf Anregung der patriotischen evangelischen Geistlichkeit, eingeführt.




Der Tempel wurde in den Jahren 1823-1829 im neoklassizistischen Stil erbaut




Etwa 1830, op. cit..


Auch das Presbyterium und das Gebäude der Volksschule (die Gemeinde zu Sankt Trinitatis) sind bis heute, am Kosciuszko-Platz, des Nationalhelden von Polen, Weißrussland und den Vereinigten Staaten von Amerika erhalten geblieben.




Die Tomaschower Männer und Frauen der jüdischen Glaube waren in verschiedenen Lebensbereichen sehr aktiv gewesen


Sie haben unter anderem ihr Beitrag zum Aufblühen der Kunst und Kultur in Mittelpolen in dem späten 19. Jahrhundert sowie in der ersten Hälfte des 20. Jahrhunderts geleistet. Dabei ist insbesondere der Musik- und Gesangverein Hasomir nennenswert, der in Tomaschow gegründet wurde.




Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde das ehemalige Gebäude der jüdischen Gemeinde durch die Kommunisten verstaatlicht


... und kurzerhand zu einem für die ganze Bevölkerung der Stadt zugänglichen Badeanstalt verwandelt. Infolge der umfangreichen Zerstörung der Wohngebäude während des Krieges sowie des erhöhten Kulturniveau des polnischen Volkes war der Anstalt bei der Stadtbevölkerung sehr beliebt gewesen. Dies änderte sich erst in den 1960ern und 1970ern, als die modernen Plattenbausiedlungen die schlimmsten sanitären und hygienischen Probleme gelöst haben. 1989 wurde der Badeanstalt geschlossen und in demselben Gebäude man hat mehrere Fleischladen eröffnet.






Nicht einmal ist das neue Wohngebäude in der der ruhigen, sicheren und stillen Landschaft von Wohnplattenbauten aus der Zeit der Volksrepublik Polen zu fin-den. Das Bild von Wilkie Drawking.




Im 21. Jahrhundert man hat das Gebäude sich selbst überlassen


So lange als es schließlich bruchreif wurde. Es ist vorauszusehen, dass ein dadurch gewonennes Baugelände durch die Stadtverwaltung sehr vorteilhaft an ein westeuropäisches oder nordamerikanisches Bauunternehmen verkauft wird.




Łaźnia w Tomaszowie czyli w tym sęk jak… (Z dziejów Polski Środkowej)





Coraz częściej stare budownictwo ustępuje miejsca dochodowym projektom budowlanym. Z reguły po odpowiedniej decyzji sektora publicznego albo prywatnego właściciela natychmiast się je wyburza i zastępuje luksusowymi nowymi budynkami. Zdjęcie: Wilkie Drawking.




Pod koniec marca została wyburzona dawna łaźnia żydowska w Tomaszowie Mazowieckim. Mieściła się przy ulicy Tkackiej i była zarazem jednym z najstarszych budynków w tym mieście. W roku 1829 hrabia Antoni Ostrowski — założyciel Tomaszowa, przekazał gminie żydowskiej teren pod zabudowę, gdzie wkrótce powstała m. in. ta łaźnia.


Na początku XIX wieku pewien robotnik rolny znalazł rudę żelaza w pobliżu późniejszego miasta Tomaszów. Hrabia Tomasz Ostrowski założył tam niebawem pierwsze zakłady przemysłowe oraz trzy niewielkie miasta.




Obszar dzisiejszej środkowej Polski porastały w tym czasie ogromne puszcze


które rozciągały się między Wisłą a Pilicą. Żyło w nich mnóstwo dzików oraz grubej zwierzyny. To wszystko miało się jednak zacząć dość szybko zmieniać. Pewna grupa spośród polskiej arystokracji i ludzi z rządu Królestwa Kongresowego wpadła na pomysł na wzbogacenie tego małego kawałka dawnej Polski, który sprawił, że uważamy ich obecnie za wizjonerów.


Okres, w którym podjęto ten śmiały eksperyment społeczny i gospodarczy sprzyjał tym co go rozpoczęli. Granica celna między tzw. kongresówką a Rosją została zniesiona, w wyniku czego wszystkie polskie towary mogły być bezcłowo eksportowane do Rosji i na Daleki Wschód. Polska miała teraz zostać zjednoczona z Rosją nie tylko wskutek tego, że oba kraje miały wspólnego władcę.




Państwa polskiego broniły wysokie cła ochronne, wymierzone przeciwko ogromnej przewadze Europy Zachodniej w dziedzinie przemysłu


Pomysł polskiej arystokracji był prosty i genialny: wykorzystać bezrobocie, które szalało w tym czasie w Prusach i Saksonii, aby zbudować nowy przemysł. Tak więc sukiennicy z Dolnego Śląska i Łużyc zostali zwerbowani do pracy w zakładach tworzonych przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego. Polski rząd pospieszył (podobnie jak w Łodzi) z pomocą, dostarczając osadnikom wszystkich najbardziej niezbędnych do życia rzeczy za darmo, na własny koszt.


Nowy właściciel ziemski, hrabia Tomasz Ostrowski, był niezwykle mądrym i hojnym człowiekiem. Ponad sto lat później pamiętali o tym potomkowie pierwszych osadników. „W archiwach miejskich znajduje się zaświadczenie o poręczeniach i fundacjach, które właściciel Tomaszowa, hrabia Anton Ostrowski, dał w naszym mieście osadnikom. Ten rejestr zawiera 482 pozycje. Wielu mieszkańców Tomaszowa wciąż może się przekonać o tym jakie dary otrzymali od hrabiego ich przodkowie.”
(Festschrift zur Erinnerung an das 100-jährige Jubiläum der 7-klässigen öffentlichen Rey-Volksschule Nr. 5 zu Tomaschow-Mazowiecki, oprac.: Rudolf Lembke, Tomaschow-Mazowiecki 1935, s. 10, 12 według numeracji PDF biblioteki cyfrowej Polona)




W szczególności ten szlachetny arystokrata wspierał życie religijne swoich drogich gości


Założył fundacje dla protestantów i Żydów, dzięki którym obie społeczności otrzymały ziemię pod swoje świątynie i inne ważne dla nich obiekty. Katolicy mogli liczyć na wsparcie ich wciąż jeszcze bardzo bogatego Kościoła, ale wspierał również ich rozmaitymi darowiznami na rzecz wspólnych celów, w tym dla tych, którzy byli najbardziej potrzebujący (biedne rodziny).




W 1829 r. przekazał wiernym gminy żydowskiej na własność plac pod budowę łaźni rytualnej


Wyznawcy judaizmu korzystali z niej przez ponad sto lat. W 1939 r. została im odebrana w wyniku agresji Trzeciej Rzeszy Niemieckiej na Polskę. Kilka lat później żydowscy mieszkańcy Tomaszowa zostali wymordowani przez hitlerowców.


Rzecz zaskakująca; żydowska łaźnia znajdowała się na tej samej ulicy, co główne instytucje wiernych ewangelickich Tomaszowa. Mianowicie: ich pierwszy kościół, dom pastora i luterańska szkoła podstawowa (przeznaczona dla najmłodszych dzieci).




Ta ulica zwała się z początku Zielonogórska (Grünberg-Straße)


Została bowiem założona przez osadników z okręgu Zielonej Góry (na Dolnym Śląsku), większość z których pobudowała się na jednej i tej samej ulicy, by zachować swoją tożsamość i łącząca ich solidarność. Nie oznaczało to żadnego szowinizmu. Żydzi byli tam tolerowani, zaś kultura polska wywierała coraz większy wpływ na życie codzienne i poglądy. Nazwano tę ulicę Tkacką, a zamieszkała ją społeczność w dużej mierze się spolszczyła. Walczyła o prawo do używania języka polskiego w szkole. W roku 1919, z inicjatywy patriotycznego duchowieństwa ewangelickiego, polski został wprowadzony jako język nauczania w tamtejszej szkole podstawowej.




Świątynia została zbudowana w latach 1823-1829 w stylu neoklasycystycznym


Około roku 1830, op. cit..
Również plebania i budynek szkoły ludowej (zbór pod wezwaniem Świętej Trójcy) zachowały się do naszych czasów na placu Kościuszki – bohatera narodowego Polski, Białorusi i Stanów Zjednoczonych Ameryki.




Tomaszowscy mężczyźni i kobiety wyznania mojżeszowego byli bardzo aktywni w różnych dziedzinach życia


Przyczynili się między innymi do rozkwitu kultury i sztuki w środkowej Polsce pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Na wzmiankę zasługuje zwłaszcza towarzystwo muzyczno-śpiewacze Hazomir, które powstało w Tomaszowie.




Po drugiej wojnie światowej komuniści bez ceregieli upaństwowili ten budynek


dawnej gminy wyznania mojżeszowego i przekształcili go w zakład kąpielowy dostępny dla wszystkich mieszkańców miasta. Ze względu na duże zniszczenia i niską jakość ówczesnych zasobów mieszkaniowych, a z drugiej strony szybko rosnący poziom kultury narodu polskiego, ten zakład cieszył się ogromną popularnością wśród ludności. Zmieniło się to dopiero w latach 60. i 70. XX wieku, kiedy nowoczesne wielkopłytowe osiedla mieszkaniowe rozwiązały kilka wielkich problemów sanitarnych i higienicznych. W 1989 roku łaźnia została zamknięta, a w tym samym budynku otwarto kilka sklepów mięsnych.




Nowe budynki mieszkalne można często znaleźć w krajobrazie cichych, bezpiecznych i spokojnych wielkopłytowych osiedli mieszkaniowych z czasów PRL. Zdjęcie: Wilkie Drawking.




W XXI wieku budynek pozostawiono samemu sobie


Tak długo aż w końcu nadawał się już tylko do wyburzenia. Należy się spodziewać, że pozyskany w ten sposób plac budowy zostanie nader korzystnie sprzedany przez administrację miasta jakiejś firmie budowlanej z Europy Zachodniej albo Ameryki Północnej.