Wielka polityka w małej skali – jak Niemcy Wschodnie wygrały pokój po przegranej drugiej wojnie światowej

W rękach pasjonatów miniaturowych kolejek elektrycznych zestawy do modelowania pociągów w stylu NRD stawały się nieraz zapierającymi dech arcydziełami. W ten sposób naród niemiecki po raz kolejny udowodnił wobec całego świata swój geniusz techniczny.

Kadr z wideo z YouTube; Modellbahn H0 Loks DDR Vorstellung Anlage (mowa jest o odziedziczonej, tworzonej przez kilka pokoleń kolejce elektrycznej)

Ta przygoda rozpoczęła się w r. 1946. Cztery lata później stała się narodowym sportem Wschodnich Niemiec. Po kolejnych kilku latach miniaturowy tabor kolejowy stał się niemal towarem deficytowym tak zwanej uspołecznionej gospodarki narodowej. Jego niesamowita rola w życiu Niemieckiej Republiki Demokratycznej stała się łatwym do sprawdzenia faktem. Nie tylko. W tym przypadku prawdopodobnie stoimy wobec największej tajemnicy w historii krajów bloku wschodniego, a zarazem wobec przyczyn największej tragedii w dziejach świata.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych modele pociągów, jako rozbudowywana konstrukcja modelarska dla całej rodziny, odegrały ważną rolę w wypoczynku mieszkańców NRD

Z kilku powodów. Po pierwsze, wsparcie ze strony kierownictwa państwa i Partii. Konstruktorzy z zakładów PIKO byli w stanie wyjaśnić wiodącym członkom SED, że materiały do modelarstwa kolejowego nie są zabawką, ale cennym towarem eksportowym, a nawet ważnym środkiem przyspieszania postępu technicznego w skali całego kraju. Po drugie fakt, że może być również postrzegane jako jedna z głównych gwarancji, że obywatele NRD nie wypowiedzą jakiejś wojuny politycznej swojemu szaremu życiu codziennemu. Niemal żadne inne hobby nie wymaga tyle czasu i wysiłku.

Prezent bożonarodzeniowy, który nie miał sobie równych

Na początku wschodnioniemiecki chłopiec dostawał bardzo proste pudełko na świąteczny stół: kilka sztuk taboru – typowa seria, plus od jednego do dwóch metrów szyn. Wykonane z pumperniklu (ocynkowanej blachy żelaznej) – z wyjątkiem napędu elektrycznego wszystko jak w XIX wieku.

Potem, z pomocą ojca rodziny lub jakiegoś wujka, zaczynał pojawiać się z początku bardzo skromny model pociągu i otoczenia torów, mimo że wszystkie dzieci i dorośli byli zajęci tym przez kilka dni. W wieku 6 do 14 lat najstarszy syn miał już taką instalację u siebie w domu. Był to jednak dopiero początek. Z przyczyn, które postaram się wyjaśnić w dalszej części tego artykułu, mężczyźni z jego rodziny, jego matka, nauczyciel itp. byli również zainteresowani tym, by ta rozrywka stawała się coraz bardziej interesująca.

W jednym z enerdowskich pałaców kultury, pierwsza połowa lat pięćdziesiätych. Kadr z filmu YouTube;

PIKO [V047] Die PIKO Geschichte und Tag der Offenen Tür 2017

Te maleńkie systemy pojazdów szynowych, wzorowane w dokładnej skali na rzeczywistych obiektach, były pod pewnymi względami cudem techniki tamtych czasów

Wynikało to głównie z doskonałego, elektromechanicznego sterowania zwrotnic i sygnalizacji świetlnej. Automatyzację dużych modeli kolejowych wprowadzono po to, aby zapobiec zderzaniu się składów. Stopniowo wprowadzono też posrebrzane szyny niklowe. Ponadto jakość wykonania szczegółów produktów dwóch wschodnich producentów tego asortymentu (PIKO i Zeuke), odnoszących się szczegółowo do swego wzorca, była porównywalna, czasem nawet lepsza niż na Zachodzie. Prześliczne wykonanie maleńkich pojazdów szynowych zostało celowo pomyślane w taki sposób. Celem przemysłowców było podbić na całe życie serce ich właściciela.

Po drugiej wojnie światowej świat został – jak być może wiecie – podzielony na blok wschodni i tzw. wolny świat

W ten sposób Niemcy zostały rozdzielone na Niemcy Zachodnie i NRD. Zgodnie z tym wzorcem opracowano wiele rodzajów lokomotyw i pociągów dla Niemieckich Kolei Federalnych (Deutsche Bundesbahn) w Niemczech Zachodnich. W Niemczech Wschodnich opracowano natomiast specjalne konstrukcje i typy lokomotyw i pociągów dla kolei państwowych NRD (Deutsche Reichsbahn), chociaż niektóre lokomotywy produkowano w Związku Radzieckim. W tym filmie z telewizji Pilentum można zobaczyć bardzo szczegółowy model systemu kolejowego, który niewątpliwie odzwierciedla życie gospodarcze tamtych czasów. Zaś najlepsze w tym wszystkim jest to, że cała ta praca posuwa się wartko do przodu!

To pokazuje typowo niemieckie podejście do pracy, ale niezupełnie rzeczywistą wydajność pracy kraju komunistycznego. Koleje NRD naprawdę działały tak dobrze tylko pod warunkiem, że ministerstwa itd. nie popełniły zbyt wielu błędów w zarządzaniu scentralizowaną gospodarką narodową. Oczywiście tak wysoka wydajność była wykonalna jeśli warunki pogodowe były dobre, To właśnie jest jeden z powodów, dla których tworzenie modelów kolei stało się narodowym sportem kontrolowanej przez Sowietów części podzielonych Niemiec.

Po co to wszystko rozpamiętywać? Lepiej się bawić i budować lepsze jutro

Rozpowszechniony ruch modelarzy kolejowych pozwolił Niemcom co najmniej nieco wytchnąć od przypominania sobie okrucieństw z lat 1939-45 oraz największej klęski w historii ich kraju. Nawiasem mówiąc, mogli również zaprojektować przestrzeń i obiekty bez oporu, zgodnie ze starą zasadą: porządek (i czystość) musi być. Po tym jak przeprojektowanie Europy przez Wehrmacht zakończyło się dwukrotnym niepowodzeniem, wraz z ogromem ofiar i zniszczeń, była to wspaniała wytchnienie i lekarstwo na załamanie nerwowe.

Nawiasem mówiąc, również małżonki, wychodząc ze swojego własnego punktu widzenia, były za. Takie hobby oznaczało, że mężowie będą spędzali wolny czas w domu, aby bawić się z nieletnimi synami i uczyć chłopców czegoś sensownego.

Każdy rozsądny człowiek, również za granicą, musiał przyznać że Teutoni raz jeszcze wpadli na dobry pomysł i można im tylko pozazdrościć. Szczęście jednostki można było pogodzić w ten sposób z wymogami nowoczesnej gospodarki. Poznawano przy tym świat maszyn (model lokomotywy może mieć kilkaset różnych części), uczono się majsterkowania, lepiej pojmowano co to takiego elektryczność i elektromechaniczne systemy sterowania. Umiejętności techniczne dorosłych i młodocianych można było łatwo i skutecznie pogłębić i rozpowszechnić w ramach zabawy.

Tak więc np. w sąsiedniej Polsce uważnie to obserwowano: Niemcy przegrały wojnę, a teraz wygrywają pokój!

Pewien korespondent peerelowskiej prasy w NRD zauważył występującą wciąż jeszcze przepaść między poziomem kultury technicznej w Polsce i Niemczech. Jak zgryźliwie odnotował: „Czy tylko zabawa? Stojąc w ogonku po dodatkowe szyny i zwrotnice przed najlepiej zaopatrzonym w Lipsku sklepem mechanika Pindera, zastanawiałem się nad naszymi problemami politechnizacji, które ciągle jeszcze tkwią w sferach teoretycznych rozważań na pograniczu filozofii.”

PIKO – hobby nie tylko dla młodzieży, Dziennik Łódzki, nr 14/1960, 17 stycznia 1960, s. 4

Na tym tle polski przywódca komunistyczny Gomułka zdecydował się zwołać wielką naradę z udziałem profesorów i inżynierów. Padło wiele ważnych kwestii, ale ... Nie podjęto żadnych decyzji w kierunku promocji postępu technicznego. Ten ostatni miał jednak miejsce, w taki czy inny sposób w Polsce od pierwszych lat powojennych, a zwłaszcza od 1956 r. Wystarczyło jednak spojrzeć na Niemcy Wschodnie lub Czechosłowację, a w kręgach polskiej inteligencji wygłaszano takie uwagi jak wyżej. W końcu jednak Niemcy (znowu niechcący) przysłużyli się Polsce. Wzbudzili zazdrość, która doprowadziła do zbudowania w Polsce jednych z najlepszych komputerów tamtych czasów. Używano ich m. in. do kierowania ruchem pociągów i przewozami towarów na prawdziwych liniach kolejowych. Oto jak działał komputer Odra 1305, zaprojektowany w r. 1971:

 

Aczkolwiek… Nieliczni polscy chłopcy – dzieci elity technicznej naszego kraju, którym ojciec albo dobry wujaszek podarował i wyjaśniał tę dość drogą i wymagającą zabawkę, wyrażali nieco inną opinię: To co nasi osiągnęli w dziedzinie budownictwa to jest coś, ale to jest superdowskie!

 

W grudniu 1958 przed sklepami sprzedającymi miniaturowe kolejki elektryczne trzeba było długo stać w kolejkach

W tych kolejkach dochodziło do wielu dyskusji na temat ważnego działu rozrywek Niemiec Wschodnich, jakim stały się miniaturowe modele pociągów oraz linii kolejowych, ustawione (często na stałe) w co trzecim mieszkaniu. Omawiano głównie dwa różne systemy kolejek PIKO, a mianowicie: H0 (skala 1:87, inaczej zwana również A-track) i G (skala 1:25, także: G-track). Ta nadzwyczaj ożywiona i ciekawa wymiana zdań bywała też zdumiewająca. Np. wtedy, gdy dziesięcioletni chłopcy wypowiadali się jak fachowcy. System A-track zapożyczono od Anglików. M. in. w celu ułatwienia eksportu wyrobów przemysłu modeli mechanicznych.

Co z tego zostało – Märklin, PIKO oraz niezwykle silna pozycja niemieckiego przemysłu mechaniczno-modelarskiego

PIKO to jeden z największych producentów pociągów-zabawek w dzisiejszym świecie. Będąc obecnie firmą rodzinną w Turyngii (i w Chinach), kontynuuje pomysł oferowania stosunkowo tanich zestawów startowych dla młodych entuzjastów modeli kolejowych,. Ta możliwość jest teraz dostępna również w Stanach Zjednoczonych i wielu innych krajach. System H0 został przyjęty i to jednoznacznie na stałe, podzielony na trzy warianty: Standard, Expert, Classic. Klasa Expert oznacza wiele automatycznych funkcji zminiaturyzowanych pociągów po przystępnych cenach. Zgodnie z dobrą, starą tradycją Niemieckiej Republiki Demokratycznej! Linia Classic oznacza wysoką klasę precyzji wykonania i wyrafinowaną technologię silników. Dwa inne systemy: TT i N (NN) również są tam do nabycia, acz głównie w Europie.

Również znacznie starsze przedsiębiorstwo z byłych Niemiec Zachodnich – Märklin, jest bardzo ważnym graczem w tej gałęzi przemysłu, oferując np. wysoce wyrafinowane modele lokomotyw z napędem parowym dla bogatych, głównie dorosłych entuzjastów modelarstwa kolejowego.

Wszystkie te wytwory niemieckiej dokładności i wydajności pracy dowodzą czegoś innego, niż się obecnie utrzymuje

 

Po pierwsze, to nie ustrój polityczny, ale poziom kadry menadżerów odgrywa kluczową rolę w rozwoju gospodarki narodowej. Po drugie, Niemcy nie są bandą krwiożerczych barbarzyńców. Niemcy stworzyli ogromny park maszynowy, aby bez trudności zaspokajał wszelkie ich potrzeby

Tworząca dobre i użyteczne rzeczy wysoka kultura narodu niemieckiego, w którym wszyscy pracownicy są zachęcani do nawiązania kontaktu z kolegami i koleżankami, do bycia dobrym i pełnym współczucia dla nich, jest również niezwykle wydajna. Po prostu dlatego, że Niemcy i Austriacy są z reguły zgranym zespołem, a nie działają tylko jako osoby indywidualne. Organizacje o tak wysokiej kulturze pracy zachęcają członków do osiągnięcia pełnego potencjału twórczości i wydajności, co prowadzi do silnej motywacji, satysfakcji, wysokiej jakości produkcji i wzrostu przychodów.

 

 Niemieckie poczucie piękna; zabytkowa wschodnioniemiecka lokomotywa, ustawiona przed zakładami PIKO. Wzór do naśladowania dla całej Europy! źródło ilustracji - ibidem.

Niestety i jeszcze raz niestety dla Europy i świata, ten wyjątkowo pozytywny potencjał Niemców i Austriaków nigdy nie został w pełni wykorzystany dla wspólnego dobra. Tylko jeden austriacki cesarz, tylko trzech niemieckich kanclerzy było w pełni świadomych konieczności rozszerzenia tej austriacko-niemieckiej kultury poprzez bycie dobrym i współczującym dla innych narodów europejskich. To jeden z głównych powodów, dla których Europa jest obecnie tak słaba+ i wyczerpana.