Książka która o mały włos zmieniłaby losy świata. Gdyby zawarte tam wskazania wprowadzono w życie w bloku radzieckim powstałby światowy systemowy antykapitalizm. Ten blok stałby się niezdobytą twierdzą, potęgą niezwalczoną – ani środkami pokojowymi ani wojskowymi. W wyniku działania prawa konwergencji (socjologia, historiozofia) świat byłby obecnie socjalistyczny, a zarazem oparty na wolnym rynku w jego rzeczywiście wykonalnych i pożytecznych rozmiarach. On the Economic Theory of Socialism – Przyczynek do teorii ekonomicznej socjalizmu, winieta drugiego wydania (rok 1938), z artykułem wówczas już świętej pamięci dziekana wydziału ekonomicznego Uniwersytetu Chicagowskiego, którym był Frederick Manville Taylor (Fred M. Taylor), zamiast przedmowy.
Fred Manville Taylor był autorem pierwszej koncepcji socjalizmu rynkowego, którą jednak tylko naszkicował, pozostawiając jej ukończenie swoim następcom. Znacznie doskonalsza teoria Langego (zwana też paradygmatem Langego-Lernera) rozwija się do dzisiaj w sztafecie pokoleń neomarksizmu oraz światowej lewicy narodowej, od Abby Lernera po Michaiła Chazina (Nowy Czerwony Projekt).
Źródło grafiki: www.upress.umn.edu
Oskar Lange uśmiał się kiedy się dowiedział w jaki sposób wolnorynkowcy dowodzą rzekomej podwójnej niewykonalności wprowadzenia socjalistycznej gospodarki planowej. Profesor Lange nie musiał długo się zastanawiać aby zdać sobie sprawę z tego, że Mises i Hayek sugerują jakoby – w przypadku zniesienia wolnego rynku – właściwe ceny tysięcy różnych towarów należało wyliczać rozwiązując miliony równań. W świetle praw ekonomicznych odkrytych przez Walrasa i Pareto można było uznać umiarkowaną ilość wskaźników, które można było uzyskać z każdej w miarę dokładnej statystyki za wystarczającą, aby na pierwszych etapach budownictwa socjalistycznego powielać ceny kapitalistyczne, a następnie zacząć je określać w toku planowania gospodarczego.
Austriacy wystawili się na pośmiewisko
… zaś skuteczne planowanie gospodarcze cen oraz ilości całego mnóstwa produktów rolnych, nabywanych przez państwo w zamian za gwarancje utrzymania ich cen skupu w okresie Nowego Ładu udowodniło ich brak wiedzy. Tak w ogóle to Lange nie przejmował się zbytnio tym co dawniejsi myśliciele socjalistyczni – w tym Marks i Engels – sugerowali jako rozwiązanie problemu wartości towarów i usług oraz sposobu określania płacy za pracę.
Po prostu wiedział, że te same, odkryte pod koniec XIX wieku prawa ekonomiczne znajdują zastosowanie do gospodarki kapitalistycznej, socjalistycznej, do warunków Nowego Ładu, a nawet ustroju faszystowskiego
Jedynym sposobem zawieszenia ich na jakiś czas jest przekształcenie całego kraju (albo całej grupy krajów podbitych) w jedno wielkie więzienie o zaostrzonym reżimie, z karą śmierci za niską wydajność pracy itd. itp. Zamiast zalecać ludobójstwo dobry profesor Lange naszkicował inne rozwiązania.
Podstawy ustroju socjalistycznego w gospodarce narodowej według Oskara Lange – socjalizm rynkowy a społeczeństwo i państwo
W modelu społeczeństwa socjalistycznego według Oskara Lange wielka własność wszystkich środków produkcji (z wyjątkiem siły roboczej), instytucji finansowych, głównych środków transportu jest uspołeczniona. Stosownie do tego nie ma żadnego rynku dóbr trwałych przedsiębiorstw, w tym środków produkcji, a zamiast zmiennej ceny ustalanej przez podaż i popyt występują ceny stałe na te dobra, wyliczone w księgach rachunkowych. W tym modelu gospodarowania występują: Centralny Urząd Planowania (CUP, inaczej: planifikator) oraz obywatele będący jednocześnie nabywcami, ludźmi pracy i producentami, a zarazem właścicielami środków produkcji.
Jak z tego wynika osoby fizyczne biorą udział w systemie gospodarowania nie tylko jako ludzie pracy i konsumenci, ale również właściciele i producenci. Otrzymują swój dochód w ramach sum z funduszu płac, a z drugiej strony w formie dywidendy społecznej.
Podana przez planifikatora stała cena teoretyczna majątku trwałego przedsiębiorstw jest ustalana poza grą sił rynkowych (kształtujących ceny dóbr powszechnego użytkowania oraz powszechnego spożycia) i wyznacza zarazem warunki ramowe kształtowania funduszy dodatkowych uspołecznionych zakładów pracy (wydatkowanych na kulturę i wypoczynek, bezpieczeństwo wewnętrzne oraz narodowe, ochronę zdrowia itd.). Tym samym planifikator określa także warunki finansowe zatrudnienia w przedsiębiorstwach sektora publicznego, oferowane tzw. sile roboczej.
Ścisła centralistyczna kontrola gospodarki potrwa tylko przez krótki czas, ponieważ wkrótce nastąpi kolejny etap rozwoju socjalizmu przewidziany przez Langego
Większość codziennej działalności gospodarczej ma zostać zdecentralizowana i przypaść w udziale wielkiej ilości uspołecznionych osób prawnych (zakładów pracy). Każdy zakład otrzyma osobny kapitał zakładowy, własny rachunek strat i zysków, co oznacza prowadzenie działalności w podobny sposób jak to miało miejsce w przypadku wielu niezależnych przedsiębiorstw w epoce kapitalizmu wolnokonkurencyjnego.
Kształtowanie cen optymalnych w socjalizmie rynkowym – metoda nakładki rynkowej oraz ceny stałe
Odrywając się na chwilę od suchych opisów mechanizmów działania gospodarki oraz dość trudnych do zrozumienia określeń ekonomicznych… To czego potrzebujemy najbardziej to empatyczna świadomość, która zna nie tylko suche fakty i definicje, ale także wczuwa się w związane z tym zagadnienia. Zaspokajanie potrzeb ludu, unikanie bezrobocia i braków w zaopatrzeniu w towary to nie jest tylko kwestia faktów i liczb.
Tak piszący jak czytający te słowa zetknęli się zapewne z systemem operacyjnym Linuks, który można uznać za ciekawą alternatywę dla Windowsa
Z Linuksem miałem wreszcie spokój, naprawdę święty spokój! Niestety jednak za spokój w przypadku Linuksa na peceta (komputer osobisty) albo laptopa (podręczny komputer przenośny) płaci się ubóstwem oprogramowania. Linuks zapewnia tylko podstawowe środowisko pracy dla przeciętnego użytkownika, który na ogół nie jest żadnym specem od komputerów. Brakuje wielu aplikacji, niekiedy nadzwyczaj użytecznych czy też specjalistycznych (np. warsztat tłumacza ze słownikiem tworzonym przez użytkownika), do których człowiek się przyzwyczaił na Windowsie.
Z tego powodu paru dobrych ludzi umożliwiło uruchamianie aplikacji Windows na Linuksie, tworząc w tym celu Projekt Wine (Wino). Można zatem uruchamiać oprogramowanie Windows z Wine na kilku popularnych odmianach Linuksa, nie posiadając kopii Microsoft Windows. Ta bezpłatna kompatybilna nakładka z otwartym kodem źródłowym ma ogromną wartość, aczkolwiek trzeba być doświadczonym użytkownikiem, aby płynnie uruchamiać na niej wszystkie potrzebne aplikacje z Windowsa. Inna sprawa; trzeba pamiętać, że Wino to nie emulator (Wine Is Not an Emulator, WINE).
Tak jak poprzez Wine Windows nie zastępuje Linuksa tak też Oskar Lange tworzył model ustrojowy. w którym socjalizm działa i ani trochę nie zanika wykorzystując wszystkie realnie wykonalne i pożyteczne elementy wolnego rynku
Ludzie pracy oferują swój wysiłek i możliwości przemysłowi względnie określonej fabryce, wybierając z reguły tę gałąź względnie ten zakład, który oferuje najwyższą płacę za ich pracę. Przy tym jednak ceny jakie przemysł względnie fabryka płaci za ziemię, nieruchomości i czynniki produkcji są stałe (nie zmieniają się w dłuższym, powszechnie znanym okresie czasu).
Konsumenci mają do swojej dyspozycji prócz wynagrodzenia za pracę (płaci im się cenę za pracę podyktowaną przez rynek pracy + koszty dodatkowe alternatywnych form gospodarowania) określoną dywidendę społeczną. Tę ostatnią określa CBP (planifikator) na podstawie wartości księgowej przedsiębiorstwa. Pracobiorcy zdają sobie sprawę z tego jak kształtują się ceny na rynku dóbr powszechnego użytkowania i towarów powszechnego spożycia i chcą (w każdym razie tak należy zakładać) uzyskać jak największą korzyść z wydatkowanych przez siebie pieniędzy. Ich wiedza (o własnych potrzebach) oraz swoboda wyboru kształtuje rozmiary popytu na dobra materialne przeznaczone dla ludności (towary konsumpcyjne).
Rola gry sił rynkowych (na rynku towarów dla ludności oraz rynku pracy) polega wobec tego na tym, aby dostarczać wskaźników pozwalających na określenie (metodą prób i błędów) obiektywnych kryteriów przydziału środków produkcji oraz innych rezerw do poszczególnych gałęzi gospodarki. Określa także niezbędny zakres i sposób zmiany metod produkcji. Po odbyciu większej liczby cyklów dopasowywania produkcji do popytu można będzie w końcu ustalić pewną cenę równowagi lub też – w przypadku ograniczonych możliwości państwa w jakiejś dziedzinie – określić ramy pewnego kompromisu w sprawie dostosowania podaży do popytu.
Celem tego jest naprawdę wyjątkowa, określona przez prawa ekonomii politycznej optymalizacja ceny produktów oraz czynników ich wytworzenia
Optymalizacja odbywająca się tak poprzez szukanie ceny w ramach swobodnej wymiany gospodarczej jak też w ramach niezbędnej interwencji podejmowanej przez państwo. Cena równowagi musi bowiem uwzględniać rozmiary produkcji i zapasów jak też zmienne rozmiary popytu.
W modelu Langego rząd centralny i jego agencje mają ciężko pracować w kierunku dostosowania gospodarki narodowej do potrzeb społeczeństwa i państwa
CUP symuluje lub, określając to dokładniej, naśladuje rynek dóbr konsumpcyjnych metodą prób i błędów opracowaną po raz pierwszy przez Leona Walrasa i wyjaśnioną matematycznie przez Wilfreda Pareto, co powinno zapewnić tak zwaną paretiańską wydajność ekonomiczną. Powinniśmy pamiętać o tym, że kiedy paretiańska teoria całkowitej równowagi gopodarczej została wprowadzona w praktyce, najpierw w faszystowskich Włoszech, a potem w Stanach Zjednoczonych Ameryki, oba te kraju uwolnily się od kryzysu i szybko stały się wielkimi mocarstwami ekonomicznymi.
Preferencje nabywców mogą i powinny znajdować odzwierciedlenie w cenach kształtowanych przez popyt, a wyznaczanych przez planifikatora. Sprawujący autorytarną władzę logokratyczni planifikatorzy będą mieli obowiązek uwzględniać preferencje konsumentów i stosownie do tego wyznaczać właściwą cenę za dobra konsumpcyjne, dobra kapitałowe i inne środki produkcji – z wyjątkiem ceny płaconej za pracę.
Centralny Urząd Planowania należy zobowiązać do podnoszenia cen towarów konsumpcyjnych, na które jest szczególnie duży popyt i obniżania tych cen, na które popyt jest mniejszy niż podaż; autonomiczni producenci będą zwiększać albo zmniejszać produkcję, a CUP będzie dokonywał nowych inwestycji w imię usunięcia braków w zaopatrzeniu
Kluczowym elementem ustroju logokratycznego socjalizmu rynkowego będzie zatem instytut planifikacji, sprawujący rolę patriotycznego dyktatora gospodarczego. Łącząc wiedzę fachową z dziedziny ekonometrii (ekonomii matematycznej), statystyki i socjologii pracownicy tego instytutu powinni być znakomicie wynagradzani, zarazem posiadać również najwyższe walory moralne. Celowe byłoby wytworzenie w ich szeregach czegoś w rodzaju etosu zakonu rycerskiego, a zarazem nadanie im statusu urzędników państwowych w randze ministra nadzwyczajnego i pełnomocnego dla dyrektora instytutu. Odpowiednio wiceministrów i sekretarzy stanu dla jego zastępców i kierowników komórek badawczych.
Kluczowa rola instytutu planifikacji w modelu Langego powinna polegać na dokładnym i odpowiedzialnym wyznaczaniu cen zmiennych (towary konsumpcyjne) i stałych (środki trwałe przedsiębiorstw); w sposób zgodny z najlepszą wiedzą dotyczącą badań nad gospodarką. Ceny zmienne mogą się zmieniać nawet co kwartał, ceny stałe w okresach kilkuletnich i dłuższych.
Centralne planowanie gospodarcze tak, system nakazowo-rozdzielczy nie
Socjalistyczni organizatorzy produkcji tzn. dyrektorzy przemysłu przetwórczego oraz państwowych gospodarstw rolnych powinni mieć wolną rękę odnośnie tego ile i w jaki sposób wytwarzać w oparciu o ceny ustalone przez centralny instytut planifikacji.
Zgodnie z modelem profesora Langego dyrektorzy zjednoczeń przemysłowych (poszczególnych galęzi przemysłu) otrzymają dodatkowe zadanie polegające na sporządzaniu planów kosztów nowych inwestycji i ich spłaty. Inwestycji mających zapewnić wyposażenie zakładów pracy w rozmiarach wystarczających do osiągnięcia wszystkich istotnych celów gospodarki narodowej. Spłata kosztów inwestycji w warunkach socjalistycznej gospodarki rynkowej będzie polegała na osiąganiu „najniższych efektywnych kosztów produkcji w danej gałęzi przemysłu” poprzez wydłużanie serii produkcyjnych aż do wyprodukowania towarów, które „mogą zostać sprzedane lub zmagazynowane po cenach stanowiących łącznie równowartość wszystkich kosztów stałych nowej produkcji.”
(On the Economic Theory of Socialism, strona 77)
W modelu Oskara Lange chodzi o określenie pewnych ram systemowych, które mają umożliwić racjonalne i niezwykle wydajne wykorzystanie wszystkich dostępnych w gospodarce socjalistycznej środków materialnych
Na tej drodze można szybko i skutecznie ustalić właściwe zasady podziału puli dóbr konsumpcyjnych oraz środków umożliwiających tworzenie miejsc pracy. Naczelną zasadą jest podporządkowanie wielu innych rzeczy wydajnej produkcji dóbr materialnych na potrzeby całej gospodarki, na zaspokojenie wszystkich istotnych potrzeb zwykłych ludzi.
Zdaniem Langego – tak teoretycznie jak praktycznie rzecz biorąc – skala powszechnego szczęścia i zadowolenia, jakie można by osiągnąć w ramach socjalizmu rynkowego byłaby większa niż w przypadku pracowników wielkich przedsiębiorstw kapitalistycznych, a także w gospodarce centralnie planowanej przez biurokratyczny aparat ministerstw
Przełomowa i wypróbowana w znacznej mierze w praktyce (w tym poprzez jego własny udział w tworzeniu Nowego Ładu) teoria ekonomiczna, którą chciał podarować Polsce i zwykłym ludziom na całym świecie, była gotowa. Chwila o której marzył czytając archiwalne roczniki austriackiej prasy socjalistycznej jako dorastający chłopiec, o którego życie walczyli lekarze w szwajcarskim sanatorium nadeszła. Przed dorosłym Oskarem Lange były jeszcze ogromne zwycięstwa i gorzkie klęski. Obecnie niezmiernie istotne dla naszego kraju i całego świata jest uwolnienie się od ideologii neoliberalnej sugerującej: ubodzy niech zginą. Ty który czytasz te słowa możesz mieć udział w walce genialnego Polaka o dobro i postęp, która cały czas się toczy. Cześć i chwała jego pamięci!
No comments:
Post a Comment